Czym jest wierzytelność i dlaczego można ją sprzedać?

Wierzytelność to prawo do żądania od dłużnika określonego świadczenia – najczęściej zapłaty określonej kwoty pieniędzy. Powstaje ona zazwyczaj z umowy, na przykład sprzedaży, pożyczki czy wykonania usług. Wierzyciel, czyli osoba lub podmiot, któremu należą się pieniądze, może przenieść to prawo na inny podmiot. Właśnie ta możliwość stanowi podstawę sprzedaży wierzytelności.

Podstawą prawną takiego działania jest art. 509 Kodeksu cywilnego, który pozwala na przeniesienie wierzytelności bez zgody dłużnika, o ile nie wynika inaczej z umowy lub charakteru zobowiązania. W praktyce oznacza to, że wierzyciel może przekazać swoje prawo do zapłaty komuś innemu – zazwyczaj w zamian za określoną kwotę.

Sprzedaż wierzytelności nie jest zarezerwowana tylko dla dużych firm czy instytucji finansowych. Ze skupu wierzytelności coraz częściej korzystają z niej przedsiębiorcy z sektora MŚP, którzy chcą poprawić płynność finansową, uniknąć długotrwałego procesu windykacji lub po prostu uwolnić środki zamrożone w niezapłaconych fakturach.

Jak przebiega proces sprzedaży wierzytelności?

Transakcja sprzedaży wierzytelności jest nazywana cesją wierzytelności. Polega ona na zawarciu umowy między dotychczasowym wierzycielem (cedentem) a nowym nabywcą (cesjonariuszem). Po podpisaniu umowy prawo do żądania zapłaty przechodzi na cesjonariusza, który staje się nowym wierzycielem.

W praktyce procedura sprzedaży wierzytelności obejmuje kilka etapów:

Weryfikacja wierzytelności – nabywca ocenia, czy wierzytelność jest realna i możliwa do wyegzekwowania. Analizuje dokumenty potwierdzające istnienie długu, terminy płatności, zabezpieczenia, a także wiarygodność dłużnika.
Negocjacja ceny – wierzytelności rzadko są sprzedawane po wartości nominalnej. Cena zależy od stopnia ryzyka, terminu wymagalności, sytuacji finansowej dłużnika oraz kosztów dochodzenia należności.
Zawarcie umowy cesji – w formie pisemnej, aby mieć pełną moc dowodową. W niektórych przypadkach (np. gdy wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką) wymagana jest forma szczególna.
Zawiadomienie dłużnika – choć zgoda dłużnika nie jest konieczna, należy go poinformować o zmianie wierzyciela. Dzięki temu dłużnik wie, komu powinien zapłacić, i unika ryzyka podwójnej zapłaty.

Rodzaje sprzedaży wierzytelności

Nie każda wierzytelność jest taka sama i nie każda sprzedaż przebiega w identyczny sposób. W praktyce wyróżnia się kilka podstawowych modeli transakcji:

Sprzedaż pojedynczej wierzytelności

Dotyczy konkretnego długu, najczęściej wynikającego z jednej faktury lub umowy. Tego typu transakcja jest prosta, szybka i często stosowana przez przedsiębiorców, którzy chcą pozbyć się problematycznego długu.

Sprzedaż portfela wierzytelności

Obejmuje większą liczbę należności, często o zróżnicowanym statusie. Stosowana przez banki, firmy leasingowe, operatorów telekomunikacyjnych czy dostawców mediów. Nabywcami takich portfeli są zazwyczaj wyspecjalizowane fundusze sekurytyzacyjne lub firmy windykacyjne.

Sprzedaż wierzytelności przeterminowanych

To wierzytelności, których termin płatności już minął. Ich wartość rynkowa jest niższa, ale nadal mogą stanowić źródło zysku dla nabywcy, który dysponuje odpowiednimi narzędziami windykacyjnymi.

Sprzedaż wierzytelności przyszłych

Dotyczy zobowiązań, które jeszcze nie powstały, ale są przewidywalne – na przykład z kontraktów długoterminowych. Ten rodzaj transakcji wymaga precyzyjnego określenia warunków i zabezpieczeń.

Kto może kupić wierzytelność?

Nabywcą wierzytelności może być każdy podmiot posiadający zdolność prawną – osoba fizyczna, spółka, fundusz inwestycyjny, bank lub firma windykacyjna. W praktyce najczęściej kupcami są:

firmy windykacyjne, które specjalizują się w odzyskiwaniu należności;
fundusze sekurytyzacyjne, skupujące duże portfele długów i zarządzające nimi w sposób zorganizowany;
instytucje faktoringowe, które nabywają wierzytelności w ramach bieżącego finansowania przedsiębiorstw.

Dla nabywcy zakup wierzytelności może być formą inwestycji. Odpowiednio przeanalizowany portfel długów pozwala uzyskać zysk wyższy niż klasyczne lokaty czy obligacje, choć wiąże się też z większym ryzykiem.

Korzyści ze sprzedaży wierzytelności?

Dla sprzedającego transakcja oznacza przede wszystkim poprawę płynności finansowej. Wierzytelność zamienia się na gotówkę, którą można natychmiast wykorzystać w działalności gospodarczej. Znika także problem dochodzenia należności, co pozwala uniknąć kosztów i stresu związanego z postępowaniem sądowym.

Sprzedaż wierzytelności ma także znaczenie księgowe – pozwala na uporządkowanie bilansu oraz zmniejszenie poziomu należności przeterminowanych. W wielu przypadkach poprawia to wiarygodność firmy wobec banków i kontrahentów.

Nie można też pominąć aspektu strategicznego. Przekazanie portfela trudnych należności wyspecjalizowanej firmie pozwala przedsiębiorstwu skupić się na swojej podstawowej działalności, zamiast angażować zasoby w proces windykacji.

Ryzyka i ograniczenia sprzedaży wierzytelności

Sprzedaż wierzytelności nie zawsze jest korzystna w pełni. Zbywca zazwyczaj otrzymuje kwotę niższą od wartości nominalnej długu. Różnica stanowi wynagrodzenie nabywcy za przejęcie ryzyka i kosztów egzekucji.

Należy również pamiętać, że nie wszystkie wierzytelności można sprzedać. Zakazane jest przenoszenie praw ściśle związanych z osobą wierzyciela, takich jak alimenty czy roszczenia o zadośćuczynienie. Ograniczenia mogą też wynikać z umów, które wprost zabraniają cesji.

W praktyce problematyczne bywają również kwestie podatkowe. W zależności od rodzaju wierzytelności, momentu jej powstania i formy sprzedaży, konieczne może być odpowiednie ujęcie transakcji w ewidencji VAT oraz podatku dochodowego. Z tego względu przedsiębiorcy powinni każdorazowo konsultować sprzedaż z doradcą podatkowym lub prawnikiem specjalizującym się w obrocie wierzytelnościami.

Sprzedaż wierzytelności, a factoring

Warto odróżnić klasyczną sprzedaż wierzytelności od faktoringu. Choć obie formy polegają na przeniesieniu wierzytelności, faktoring jest usługą finansową, w ramach której faktor nie tylko nabywa wierzytelność, ale często też prowadzi rozliczenia, monitoruje płatności i zapewnia dodatkowe usługi, takie jak finansowanie bieżącej działalności czy ubezpieczenie ryzyka niewypłacalności dłużnika.

Faktoring jest zatem bardziej elastyczny i dostępny dla firm, które regularnie wystawiają faktury z odroczonym terminem płatności. Sprzedaż wierzytelności ma natomiast charakter jednorazowy i nie wymaga utrzymywania stałej relacji z nabywcą.

Wierzytelność jako instrument obrotu gospodarczego

Obrót wierzytelnościami jest ważnym elementem współczesnej gospodarki. Pozwala na płynny przepływ kapitału i efektywne zarządzanie ryzykiem finansowym. Dla inwestorów stanowi atrakcyjną alternatywę wobec tradycyjnych form lokowania środków. Dla przedsiębiorców – narzędzie umożliwiające utrzymanie stabilności finansowej i ograniczenie skutków niewypłacalności kontrahentów.

Sprzedaż wierzytelności przestała być postrzegana jako ostateczność. Coraz częściej stanowi element strategii finansowej, stosowany w sposób planowy i przemyślany. Wymaga jednak wiedzy, doświadczenia oraz właściwej oceny ryzyka, aby przyniosła oczekiwane efekty i nie prowadziła do utraty wartości, którą można było odzyskać w inny sposób.